لانه جاسوسی آمریکا چند بار تسخیر شد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا درحالی به روز ۱۳ آبان و سالگرد تسخیر لانه جاسوسی نزدیک می شویم که هنوز صدها سند از اسنادی که به دست دانشجویان پیرو خط امام در تسخیر سفارت آمریکا به دست آمد، رمزگشایی نشده و رهبر معظم انقلاب سال گذشته در تقریظی که بر کتاب ایستگاه خیابان روزولت نوشتند، بر این مساله تاکید کردند که این کتاب گزارشی متقن و پرفایده از این حادثه مهم تاریخی انقلاب اسلامی است.

حضرت آیت الله خامنه ای که در سال‌های اخیر بر آشنایی نسل جوان با اسناد لانه جاسوسی و گنجاندن این اسناد در کتاب‌های درسی تأکید داشته‌اند، درباره این کتاب نوشتند: این، گزارشی متقن و پرفایده از یک حادثه‌ مهم در تاریخ انقلاب یعنی تسخیر لانه‌ جاسوسی در سال ۵۸ است. این کتاب پُرکننده‌ یکی از خلأهای رسانه‌ای و تبلیغاتی ما است. ما به جنگ روایت ها در پیکارهای جهانی توجه لازم را نکرده‌ایم و دشمنان و بدخواهان ما از غفلت ما بهره برده و بسیاری از حوادث را وارونه نشان داده‌اند.

ایشان که این کتاب را در مهر سال ۱۴۰۳ مطالعه کرده بودند، افزودند: باید از نویسنده‌ این کتاب و تلاش ارزشمندش قدردانی شود بخاطر اقدام هوشیارانه‌اش در این عرصه‌ مهم. نثر کتاب روان و رسا و تحقیق و تحلیل‌های آن منطقی و صادقانه و قانع‌کننده است. نام انتخاب شده برای کتاب عالی است.

«ایستگاه خیابان روزولت» روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران به قلم محمد محبوبی است که در ۵۹۴ صفحه توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به چاپ رسیده است. نویسنده در ۱۲ فصل و در ۴۶۴ صفحه به شرح روایت پرداخته و ۱۳۰ صفحه را به منابع اختصاص داده که شامل راهنمایی رمزگشایی اسناد ایستگاه سی‌آی‌ای، تصاویر، اسناد و فهرست اَعلام است.

نویسنده کتاب ایستگاه خیابان روزولت با اشاره به فعالیت‌های اطلاعاتی و عملیاتی آمریکا در ایران پس از انقلاب، شرح جامعی از روابط ایران و آمریکا از روز تسخیر سفارت در آبان ۱۳۵۸ تا آزادی گروگان‌ها در دی ۱۳۵۹ ارائه داده و همچنین شماری از اسناد منتشرنشده سرویس اطلاعاتی آمریکا را برای نخستین بار منتشر کرده است.

ناظران سیاسی در ایستگاه خیابان روزولت توقف کنند

محبوبی در مقدمه نوشت: این کتاب تلاش دارد بر پایه اسناد معتبر، نقطه آغاز و عزیمت روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ را تشریح کند. طبیعی است که شرح این روابط در این مقطع زمانی جز با بررسی موشکافانه واقعه تسخیر سفارت آمریکا در تهران امکان‌پذیر نخواهد بود. نام کتاب، ایستگاه خیابان روزولت، گویای آن است که نمایندگی سیاسی آمریکا در تهران که در امتداد خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) قرار داشت، بیش از آنکه یک سفارتخانه با ماموریت‌های دیپلماتیک باشد، ایستگاه سازمان سی‌آی‌ای با ماموریت‌های اطلاعاتی و عملیاتی بود.

وی افزود: دیگر آن که واقعه ۱۳ آبان ۱۳۵۸ یک مقطع حیاتی در سپهر سیاست ایران است و بازیگران و ناظران سیاسی لاجرم باید در این ایستگاه توقف کنند و موضع خود در برابر این رویداد را روشن سازند. تسخیر سفارت آمریکا در روز ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸، یک آتش افروزی هیجانی و یکباره نبود؛ بلکه به مثابه جرقه‌ای بود که انبار باروت خشم جامعه ایران از سال‌ها مداخله آمریکا در کشورشان را منفجر کرد. سرآغاز این مداخلات را باید سال ۱۳۳۲ دانست؛ دولت ایالات متحده و ایستگاه سی‌آی‌ای در تهران یک کودتای نظامی راه انداخت و دولت قانونی وقت به نخست وزیری محمد مصدق را سرنگون کرد. واژگونی حکومت مصدق منجر به شکست نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران، روی کار آمدن یک حکومت نظامی و تبعید و اعدام رجال سیاسی ملی‌گرا شد. پیامد مهم کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ سرخوردگی و افسردگی جامعه ایران بود؛ به نحوی که تا سال‌های بعد هیچ کنش سیاسی معناداری از خود بروز نداد. (صفحه ی)

کتابی برای رمزگشایی و قفل‌شکنی اسناد لانه جاسوسی

نویسنده تاکید کرد: کتاب حاضر می‌کوشد روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در طول سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ را به تصویر بکشد و روایت ایرانی این مناسبات بغرنج و پیچیده را ارائه دهد. تلاش بر این است که در سطرهای کتاب تا جای ممکن به منابع دست اول و نه آثار تالیفی دیگر ارجاع داده شود و از این رو، بیشترین ارجاعات کتاب، ابتدا سندهای تاریخی و سپس خاطرات مکتوب بازیگران دخیل در وقایع و سرانجام مطبوعات، نشریات و آژانس‌های خبری است.

تکیه‌گاه اصلی و عمده این اثر، سندهای به دست آمده دولتی و رسمی است که از مراکز مختلف ایرانی و غیر ایرانی به دست آمده‌اند. گزاف نیست اگر ادعا شود چند ده هزار سند فارسی و انگلیسی مطالعه و گزیده‌ای از آنها استفاده شده‌اند. غنی‌ترین منبعی که می‌تواند فعالیت آمریکا در ایران پیش از تصرف سفارت این کشور را تشریح کند، اسناد کشف شده از سفارتخانه است که دانشجویان مسلمان پیرو خط امام طی سالیان متمادی بررسی، ترجمه و منتشر کرده‌اند. اغلب این اسناد، کنشگری آمریکایی‌ها در ایران را گویا و روشن بیان می‌کنند ولی بخش کوچکتری از آنها، سندهای ایستگاه سی‌آی‌ای در تهران، نیاز به رمزگشایی و قفل شکنی دارند. (صفحه های ل و م)

مقایسه خاطرات ۵۲ گروگان آمریکایی و ۴۰۰ دانشجوی خط امامی

این پژوهشگر تاریخ معاصر افزود: تعداد فراوانی از مقامات و شخصیت‌های آمریکایی خاطرات خود را قلمی کرده‌اند، درحالی که مقامات ایرانی کم‌شماری دست به این کار زده‌اند. همین نسبت در آثاری که دانشجویان و گروگان‌ها تولید کرده‌اند، مشاهده می‌شود. از ۵۲ گروگان، انبوه خاطرات در قالب کتاب و مستند تهیه شده ولی از ۴۰۰ دانشجوی خط امامی بیش از انگشتان دست، کتاب خاطرات منتشر نشده است. باید توجه داشت که منابع دست اول انگلیسی، چه اسناد و چه خاطرات و مطبوعات به فارسی ترجمه نشده و برگردان آن بر عهده نویسنده بوده است.

سنگ بنای سفارت آمریکا

محبوبی روایت خود را در این کتاب از روابط ایران و آمریکا در دوره قاجار و زمان ناصرالدین شاه آغاز کرد و نوشت: سفارت آمریکا در تهران تا سال های قدرت‌گیری رضاشاه، ملکی از آن خود نداشت. اولین سفارتخانه آمریکا در تهران، یک عمارت و باغ ییلاقی بزرگ در نزدیکی ده جعفرآباد شمیران، بیرون از دروازه های شهر تهران بود که این مکان را ساموئل بنجامین، نخستین وزیرمختار آمریکا، اجاره کرده بود. او در سفرنامه خود در این باره نوشت «از نظر اقتصادی البته بهتر بود که محلی را برای سفارت خریداری می کردیم یا مانند بعضی از سفارتخانه های خارجی، آن را برای مدت طولانی بیش از ۱۰ یا ۲۰ سال اجاره می کردیم ولی وضع خراب خزانه داری آمریکا و کمیِ بودجه، اجازه خرید را نمی داد و اجاره طولانی هم به علت مخالفت کنگره و روشن نبودن سیاست امکان نداشت». (صفحه ۲)

نویسنده به تصمیم سیاستمداران آمریکایی برای خرید ساختمان کنونی لانه جاسوسی اشاره کرد که در آبان ۱۳۰۷ به مبلغ ۶۰ هزار دلار خریداری شد و بر نام‌گذاری معابر آن منطقه تاثیر گذاشت؛ به گونه ای که شهردار تهران برای تجلیل از رهبران بریتانیا، شوروی و آمریکا در سال ۱۳۲۲که در کنفرانس تهران شرکت کرده بودند، سه معبر پایتخت را به نام های چرچیل، استالین و روزولت نام نهاد. (صفحه ۴)

پایگاه مهم آمریکا در غرب آسیا

وی با اشاره به چهار رکن سفارت آمریکا در تهران و دوران جنگ سرد میان ایالات متحده و شوروی نوشت: مجموعه گزارش‌ها نشان می‌دهد که در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در زمستان ۱۳۵۷، عمارت دو طبقه خیابان روزولت صرفاً مقر ایستگاه سی‌آی‌ای در تهران نبود؛ بلکه فرسنگ‌ها فراتر از آن، پایگاه مهم آمریکا در منطقه غرب آسیا به شمار می‌رفت، تا جایی که گستره فعالیتش از دریای مدیترانه تا خلیج فارس را در بر می‌گرفت. به همین خاطر است که پس از سقوط سفارت آمریکا، اسناد بی‌شماری درباره تحولات سایر کشورهای منطقه کشف شد. از مجموعه ۷۸ کتاب اسناد لانه جاسوسی صرفاً هفت جلد به شوروی، دست کم سه جلد به فلسطین، دو جلد به افغانستان، دو جلد به کویت، یک جلد به ترکیه، یک جلد به مصر، یک جلد به عربستان و یک جلد به عراق اختصاص پیدا کرده است. (صفحه۲۰)

نخستین حمله به سفارت آمریکا سه روز پس از پیروزی انقلاب

محبوبی با مروری بر حوادث سال ۵۷ و حضور ساواکی ها در سفارت آمریکا به نخستین حمله گروهی ناشناس به این سفارت اشاره کرد و نوشت: حوالی ساعت ۱۰ صبح روز ۲۵ بهمن، تفنگدار دریایی که در نزدیکی درِ خیابان روزولت مشغول نگهبانی بود، متوجه شد ازدحام متعارف تقاطع تخت جمشید- روزولت به یکباره از میان رفت. او اطمینان یافته بود که موانعی سبب بند آمدن مسیر عبور خیابان روزولت به طرف جنوب شده است.

راس ساعت ۱۰ و نیم بود که یک گروه مسلح ناشناس به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و با مقابله تفنگداران دریایی مستقر در سفارت درگیری بین طرفین آغاز شد. ابتدا دو مرد مسلح و ملبس به یونیفرم جنگی از دیوار نگهبانی درِ خیابان روزولت بالا رفتند و پس از آن چهار مهاجم دیگر بر بالای دیوار نگهبانی درِ اصلی جهیدند و تیراندازی به ساختمان سفارت را آغاز کردند.

یکی از مهاجمان با شلیک گلوله، قفل درِ خیابان روزولت را شکست و شبه نظامیان بیشتری وارد محوطه سفارت شدند. چند دقیقه بعد کامیون‌هایی در مقابل در ایستادند و نفرات بیشتری با لباس‌های نظامی و شخصی را پیاده کردند. در همین زمان عده‌ای از بالای دیوار مقابل ساختمان کنسولی به محوطه پارک موتوری حمله ور شدند. هرچند تفنگداران دریایی مستقر در نگهبانی دروازه پارک موتوری با پرتاب گاز اشک‌آور، مانع پیش‌روی مهاجمان شدند و توانستند به ساختمان کنسولی فرار کنند اما مهاجمان سرانجام وارد محوطه پارک موتوری شدند، دفاتر را تفتیش و چند آمریکایی را دستگیر کردند. (صفحه۳۲)