راه کوچ باریک شد؛ سفره خالی مراتع ایلام

به گزارش خبرنگار ایرنا، این موضوع نه‌ تنها مشکلات اقتصادی و اجتماعی برای دامداران بومی به وجود آورده، بلکه هشدارهایی جدی برای حفظ زیست‌بوم ایلام به صدا درآورده است.

ایلام هر سال در نیمه دوم سال یکی از اصلی‌ترین مقصدهای کوچ پاییزه عشایر از استان‌های همسایه است اما خشکسالی‌ پیاپی و فقر شدید پوشش گیاهی، ظرفیت پذیرش دام عشایر مهمان را به یک‌سوم سال‌های گذشته رسانده است؛ تصمیمی که ضمن توجه به دغدغه دامداران بومی، زنگ هشدار برای حفاظت از زیست‌بوم آسیب‌پذیر استان را به صدا درآورده است.

استمرار خشکسالی‌های ویرانگر و فقر پوشش گیاهی، ظرفیت پذیرش طبیعت ایلام برای مهمانان دیرین خود را به‌شدت کاهش داده است تا جایی که بر اساس اعلام سرپرست امور عشایر ایلام، ظرفیت پذیرش مراتع ملی این استان از بیش از ۴۰۰ هزار رأس دام عشایر مهمان در سال‌های گذشته، امسال به ۱۵۰ هزار رأس کاهش یافته است.

این تصمیم سخت‌گیرانه، از یک سو پاسخی به مطالبه دامداران بومی برای حفظ سامان‌های عرفی و از سوی دیگر واکنشی به فرسایش و فقر پوشش گیاهی مراتع استان محسوب می‌شود، موضوعی که نشان می‌دهد فشار مضاعف زیست‌محیطی، راه ورود دام‌های غیربومی به قلمروی دامپروری ایلام را به‌ شدت محدود کرده است.

کوچ پاییزه عشایر مهمان به مناطق گرمسیری ایلام که از نیمه دوم آبان‌ آغاز می‌شود، امسال تحت تأثیر مستقیم افت شدید پوشش گیاهی مراتع قرار گرفته است.

این وضعیت افزون بر تأثیرهای محیط‌زیستی، باعث بروز چالش‌های جدی در حفظ حقوق دامداران بومی و مدیریت منابع ملی شده است.

در حالی‌ که مسئولان استانی با اجرای سیاست‌های قرنطینه و محدودسازی ظرفیت پذیرش، تلاش دارند کوچ عشایر مهمان را مدیریت کنند، دامداران بومی خواستار حمایت بیشتر و اولویت‌بخشی به بهره‌برداری منابع برای جمعیت بومی هستند.

فشار مضاعف بر مراتع؛ صدای اعتراض دامداران بومی

دامداران بومی ایلام وضعیت مراتع استان را نامساعد توصیف می‌کنند و تأکید دارند که کاهش چشمگیر توان باروری مراتع دیگر پاسخگوی حجم بالای دام‌ها نیست و حضور عشایر مهمان، فشار زیست محیطی بر مراتع را دوچندان می‌کند.

احمد بیگی یکی از عشایر دامدار ایلام، گفت: به‌ دلیل خشکسالی‌های اخیر، قدرت باروری مراتع به میزان چشمگیری کاهش یافته و حضور عشایر مهمان فشار بیشتری بر این عرصه‌ها وارد می‌کند.

او با اشاره به کمبود منابع آبی افزود: به‌ علت حجم زیاد و حضور مداوم احشام، مراتع توان احیا و بازآفرینی خود را از دست داده‌اند و بهتر است ورود دام‌های عشایر مهمان به‌ طور جدی مدیریت شود.

این دامدار ایلامی همچنین به پدیده اجاره‌ دهی مراتع توسط افراد غیردامدار اشاره کرده و گفت: برخی مالکان مراتع که خود دامدار نیستند، با قیمت بالا مرتع را به دامداران غیربومی اجاره می‌دهند و این امر باعث محرومیت دامداران بومی از مراتع می‌شود.

بیگی تأکید کرد: اولویت استفاده از مراتع باید با عشایر کوچ‌رو بومی استان باشد، اما اکنون بخش زیادی از مراتع در اختیار عشایر مهمان است و دامداران بومی به دلیل نداشتن توان مالی، قدرت رقابت ندارند.

دیگر عشایر دامدار بومی ایلام نیز گفت: عشایر غیربومی که به‌ صورت سنتی کوچ می‌کنند، به دلیل عبور از روستاها و شهرها و سرمای هوا، می‌توانند ناقل بیماری‌های انسانی و دامی باشند و این بیماری‌ها را در مسیر عبور خود گسترش دهند.

علی عبدالهی افزود: باید هر سال تنها تعداد محدودی از عشایر مهمان به استان کوچ کنند و خانوارهای این گروه نیز سالانه تغییر کنند تا تنها یک گروه ثابت از این امتیاز بهره‌مند نشود.

وی با اشاره به مشکلات اجتماعی و ترافیکی گفت: عبور عشایر مهمان از مسیرها باعث راه‌بندان، ترافیک و حتی تصادف‌های جاده‌ای می‌شود. گاهی اختلاف بر سر سامان‌های عرفی به آتش‌سوزی مراتع منجر شده است.

عبدالهی ادامه داد: گاهی دام عشایر مهمان از مزارع یا باغ‌های کشاورزان عبور می‌کند که این امر باعث درگیری و نزاع میان آنها می‌شود. عشایر بومی معمولاً از ایل‌راه‌ها تردد می‌کنند، اما عشایر مهمان حریم مزارع و جاده‌ها را رعایت نمی‌کنند.

تدابیر اجرایی، از کاهش ظرفیت تا کوچ مکانیزه

مدیرکل امور عشایر استان ایلام با تأیید کاهش ظرفیت مراتع گفت: امسال تنها ۱۵۰ هزار رأس دام از استان‌های همسایه می‌توانند وارد سامان‌های عرفی استان شوند، این تعداد در سال‌های گذشته بیش از ۴۰۰ هزار رأس بود.

فرشاد یاسمی افزود: ورود عشایر مهمان منوط به داشتن کارت سلامت و تأیید آن است که برای نطارت بر این موضوع مهم، ایستگاه‌های قرنطینه با حضور دامپزشکی، امور عشایر، منابع‌طبیعی، نیروی‌انتظامی و بهداشت در ورودی شهرها مستقر می‌شوند.

وی تاکید کرد که همه عشایر مهمان باید پیش از کوچ، خود، احشام و پرندگان‌شان را مایه‌کوبی کنند و از ورود عشایر بدون کارت چرا و کارت سلامت جلوگیری می‌شود.

مدیرکل امور عشایر ایلام درباره نحوه کوچ گفت: عشایر مهمان مکلف‌اند با استفاده از خودرو به مناطق میان‌بند کوچ کنند و پس از پایان اسکان، دوباره با خودرو به سامان‌های گرمسیری منتقل شوند و این تدبیر برای کاهش خطرهای ترافیکی و بهداشتی اجرا می‌شود.

یاسمی اضافه کرد: به‌ منظور تسهیل تردد عشایر ۱,۵۰۰ کیلومتر از ایل‌راه‌های عشایری و سامان‌های گرمسیری مرمت و بازسازی شده‌اند.

کارت چرا؛ شناسنامه بهره‌برداران

رئیس اداره امور مراتع منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، گفت: کارت چرا یا پروانه بهره‌برداری از مراتع، شناسنامه دامدار است و بدون آن هیچ‌کس حق ورود و استفاده از مراتع را ندارد.

بابک علی‌میرزایی افزود: این کارت‌ها شامل اطلاعاتی مانند تعداد دام، سامان عرفی محل اتراق، میزان بهره‌برداری مجاز و مدت حضور در مراتع است و در صورت نداشتن، تیم‌های بازرسی از ورود دامداران بدون کارت جلوگیری می‌کنند.

او ادامه داد: طبق شیوه‌نامه بهره‌برداری از مراتع، دامداران موظف‌اند طرح‌هایی مانند قرق، کاشت نهال و بذر را اجرا کنند تا از فرسایش خاک و بیابان‌زایی پیشگیری شود.

علی‌میرزایی یاد آور شد که امسال ۱۲ هزار کارت چرا صادر شده است و دامداران باید بخشی از تغذیه دام خود را از علوفه دستی تأمین کنند تا فشار بر مراتع کاهش یابد.

وی تأکید کرد: اجاره دادن مراتع ملی به عشایر ممنوع است و با متخلفان برخورد می‌شود.

استان ایلام با داشتن ۷۸۸ هزار و ۵۳۹ هکتار مرتع به دلیل موقعیت جغرافیایی و برخورداری از زمین‌های مرغوب میان‌بند و گرمسیری، همواره یکی از مراکز مهم کوچ پاییزه عشایر استان‌های همسایه محسوب می‌شود.

مرغوب‌ترین زمین‌های مرتعی استان در شهرستان ایوان قرار دارد و بیشترین کانون‌های مرتعی گرمسیری عشایر نیز در شهرستان دهلران واقع شده است.

این استان به‌ عنوان یکی از قطب‌های دامپروری کشور، دارای ۹ هزار خانوار عشایری با ۶۰ هزار نفر جمعیت و یک میلیون و ۴۰۰ هزار رأس دام سبک و سنگین است.

مناطق گرمسیری ایلام در ماه‌های سرد سال میزبان حدود دو هزار خانوار عشایر مهمان با ۴۰۰ هزار رأس دام از استان‌های کرمانشاه، لرستان و همدان است.

بر اساس بندهای قانونی شیوه‌نامه بهره‌برداری از مراتع کشور، کارت چرای دامداران هر سال مطابق ظرفیت مراتع به‌روز می‌شود و دامداران بدون کارت معتبر یا متخلف در اجاره غیرمجاز مراتع ملی، طبق قانون حفاظت و بهره‌برداری از مراتع با برخورد قاطع مواجه می‌شوند.