شایعه؛ سلاح بی‌صدا *معصومه امیدی

به گزارش خبرنگار ایرنا، برای نمونه در روزهای گذشته ادعاهایی در خصوص انتشار هشداری از سوی موساد مبنی بر اینکه مردم ایران تنها ۱۲ ساعت برای فاصله گرفتن از اماکن دولتی و نظامی فرصت دارند و ورود چتربازان و کماندوهای ارتش اسرائیل به نوار مرزی در حالی در فضای مجازی ایلام مطرح شد که هیچ رسانه معتبر داخلی یا بین‌المللی و هیچ مقام رسمی چنین اخباری را تایید نکردند.

سه نشانه یک شایعه هدف‌دار
به گفته کارشناسان، اغلب شایعات جنگی سه ویژگی مشترک‌ دارند؛ تنها یک منبع آن هم ناشناس یا نامعتبر دارند، احساسات شدید منفی مانند ترس، خشم یا ناامیدی ایجاد می‌کنند و از سوی رسانه‌های رسمی داخلی یا بین‌المللی تأیید نمی‌شوند. بر این اساس، اگر با خبری رو به رو شدید که دارای این سه نشان هشدار بود، تنها یک پیام باید در ذهن‌تان روشن شود؛ «باور نکن. منتشر نکن. تشدید نکن.»

«رضا رستمی» کارشناس حوزه رسانه در ایلام می گوید که شایعه‌ها همیشه در بزنگاه‌های حساس تاریخی و سیاسی فعال می‌شوند، اما در شرایط کنونی که فناوری‌های ارتباطی در دسترس همه قرار دارد، شتاب انتشار شایعات از هر زمان دیگری بیشتر شده است. به همین دلیل مهم‌ترین سپر دفاعی ما در برابر این موج‌ها ارتقای سطح سواد رسانه‌ای شهروندان است.

وی تاکید کرد که مردم باید یاد بگیرند که در مواجهه با هر پیام، قبل از باور، یک گام به عقب برگردند و منبع خبر را بررسی کنند.

این کارشناس رسانه افزود: یکی از نکات مهم در شایعه‌سازی، «بازی با احساسات» است؛ ترس، اضطراب، ناامیدی یا حتی حس کنجکاوی وقتی پیام‌هایی به ظاهر فوری و هشداردهنده پخش می‌شوند، مغز انسان پیش از تحلیل منطقی واکنش احساسی نشان می‌دهد. این همان نقطه‌ای است که تولیدکنندگان شایعه بر آن تکیه دارند. بنابراین آموزش عمومی در خصوص مهارت‌های کنترل هیجان و تصمیم‌گیری رسانه‌ای اهمیت دوچندان دارد.

«فرشته سنجیده» دیگر کارشناس رسانه هم معتقد است که شهروندان نقش کلیدی در جلوگیری از تقویت شایعه‌ها دارند انتشار یک پیام نادرست، ولو با نیت خیر می‌تواند ترس و اضطراب را در یک خانواده یا محله تزریق کند.

او توضیح داد: هر فرد باید خود را مسئول حفظ امنیت روانی اطرافیانش بداند. به اشتراک گذاشتن یک شایعه مانند پرتاب یک سنگ در برکه‌ آرام است؛ موجی ایجاد می‌شود که کنترلش آسان نیست.

سنجیده افزود: شایعه در این شرایط یکی از اضلاع جنگ ترکیبی است و مقابله با آن فقط کار نهادهای امنیتی نیست؛ هر شهروند یک سرباز است که با یک کلیک می‌تواند یا خط مقدم را مستحکم کند یا آن را بشکند، پس بنا بر این مهم ترین اصل این است که به این دست شایعه ها بی توجه بود.

روایت مردم از تجربه مواجهه با شایعه
در گفت و گوی خبرنگار ایرنا با شهروندان ایلامی، واکنش‌های متفاوتی دیده شد؛ اما آنچه برجسته بود، رشد آگاهی همگانی در برابر اخبار مشکوک و شایعه است.

نسرین حسینی، معلم بازنشسته می گوید: وقتی پیام فرصت ۱۲ ساعته موساد برای دوری از مراکز نظامی و دولتی را دیدم سراغ سایت‌های خبری معتبر رفتم، هیچ خبری در این باره درج نشده بود بنابراین پیام را پاک کردم، چون نمی‌خواستم ترس بی‌مورد وارد زندگی‌مان شود.

امیررضا عباسی، فروشنده و از بازاریان نیز اظهار می‌کند: ما در جنگ واقعی می‌دانیم چگونه کنار بیاییم، اما جنگ بسیار متفاوت است؛ شایعه روح و روان افراد جامعه را فرسوده و خسته می‌کند و باید در خصوص اینکه چه پیام‌هایی را برای خانواده و نزدیکان خود می‌فرستیم، بسیار هوشیار باشیم.

مهدی ناصری، کارمند هم می‌گوید: چنین اخباری را ابتدا که دیدم بسیار ترسیدم اما بعد از چند دقیقه جست‌وجو متوجه شدم که هیچ منبع معتبری آنها را تایید نکرده است، بنابراین تصمیم گرفتم سکوت کنم و شایعه را پخش نکنم.

شایعه؛ سلاح بی‌صدا در جنگ ترکیبی
کارشناسان رسانه تاکید دارند که در سناریوهای جنگ ترکیبی، عملیات روانی حتی پیش از آغاز تهاجم نظامی طراحی می‌شود، دشمن به‌جای بمب از پیام استفاده می‌کند و به‌ جای پهپاد از پست جعلی.

هدف شایعه‌ها نیز ایجاد وحشت همگانی، تضعیف اعتماد به نهادهای رسمی، تشدید اضطراب اجتماعی و ایجاد اختلال در فضای روانی جامعه است.

در چنین شرایطی نقش شهروندان در دفاع از امنیت روانی جامعه پررنگ‌تر از همیشه است، مسوولان بارها هشدار داده‌اند که هرگونه خبر درباره حملات نظامی، تحرکات دیپلماتیک یا وضعیت آتش‌بس باید تنها از طریق رسانه‌های دارای مجوز و نهادهای مسئول پیگیری شود.

در مواجهه با هر خبری، اگر تنها یک منبع ناشناس داشت، احساسات منفی شدید ایجاد کرد و رسانه‌های معتبر آن را پوشش ندادند نباید آن را باور کنیم، نباید منتشر کنیم و نباید تشدید کنیم.

آرامش، حاصل آگاهی جمعی است
امروز میدان جنگ تنها در مرزها و آسمان نیست؛ بخشی از آن در گوشی‌ها، گروه‌های خانوادگی و پست‌های شبکه‌های اجتماعی در جریان است و مردم در خط مقدم این میدان قرار دارند.

در روزهایی که یک باز ارسال می‌تواند به اندازه یک گلوله بی‌صدا اثرگذار باشد، هوشیاری، مسئولیت‌پذیری و اعتماد به منابع رسمی مهم‌ترین راه مقابله با جنگ روایت‌هاست.

باور نکن. منتشر نکن. تشدید نکن.